تاریخ ایران: حمله تزار به مشهد: عاقبت شوم تزار

سرانجام آنانی که به ایر ان حمله کردند.

تزار روسیه

واپسین تزار روسیه، نیکلای دوم بود که خود و خانواده‌اش در سال ۱۹۱۷ و در جریان انقلاب روسیه از تاج و تخت افتادند و سپس در ژوئیه سال ۱۹۱۸ توسط بلشویکها اعدام شدند.

نیکلای دوم هیچ تمایلی به اصلاحات نداشت و بدنبال راه پدرش در طریق فردسالاری بود، در نتیجه فضای روسیه مملو از افکار انقلابی شده بود. حاکمان روس برای گریز از تغییرات به جنگ با ژاپن بر سر تسلط بر کره و منچوری در شمال چین روی آوردند. روس‌ها خود را پیروز جنگ می‌دانستند ولی سرانجام پیمان صلحی در سپتامبر ۱۹۰۵ با ژاپن امضا کردند که کنترل کره و بخشی از منچوری و راه‌آهن کلیدی آن بدست ژاپنی‌ها افتاد. در ۲۲ ژانویه ۱۹۰۵ میلادی، حدود دویست هزار روسی در شهر سن‌پترزبورگ اجتماع کردند و خواستار کاهش ساعات کار و افزایش دستمزدها شدند. تظاهرکنندگان بر روی حمایت تزار از خودشان حساب می‌کردند. اما نتیجه آن برعکس بود. سربازان نیکلای دوم بر روی تظاهرکنندگان آتش گشودند و صدها نفر از تظاهرکنندگان کشته یا زخمی شدند. این واقعه به یک‌شنبه خونین معروف شد.[۱]

اوضاع روسیه ناآرام بود و شورش‌های دهقانی در روستاها با اعتصابات کارگران صنعتی در شهرها همراه شده بود. نیکلای دوم از طرفی به اصلاحات و ایجاد مجلس انتخابی مشورتی «دوما» اقدام کرد و از طرف دیگر به روی اعتصاب‌کنندگان آتش گشود. اعدام‌های صدراعظم استولیپین در سال‌های ۱۹۰۶ و ۱۹۰۷ توانست برای چند سالی فضای روسیه را آرام کند. در موج بعدی این رویدادها یعنی از سال ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۴ میلادی اعتصابات کارگری وضعیت شهرهای روسیه را متشنج کرد.

در سال ۱۹۱۴ میلادی، جنگ جهانی اول کل اروپا را فرا گرفت. روس‌ها در حالی که فاقد رهبری نظامی کارآمد، آموزش، غذا و اسلحه و مهمات کافی برای چنین جنگی بودند، وارد این جنگ شدند. نتایج جنگ جهانی اول برای روس‌ها فاجعه‌بار بود، و تنها ۳ میلیون روسی در همان سال اول کشته، زخمی یا اسیر شدند. با افزایش تلفات، روس‌های بیشتری خواستار خروج از جنگ جهانی اول شدند. سن‌پترزبورگ که با شروع جنگ جهانی اول به علت اسم آلمانی آن به پتروگراد تغییر نام یافته بود در مارس ۱۹۱۷ شاهد شورشی بود که برای نخستین بار، سربازان ارتش نیکلای دوم به صفوف مردم پیوستند. سربازان ارتش دیگر از نیکلای دوم فرمان‌برداری نمی‌کردند. دومای روسیه که دریافت نیکلای دوم دیگر نمی‌تواند بر روسیه حکومت کند، یک دولت موقت تشکیل داد و هیأتی را به ملاقات تزار فرستاد. تزار استعفانامه خود را تسلیم دوما کرد و برادر خود میخائیل را به عنوان جانشین خود معرفی کرد، اما میخائیل حاضر به پذیرش این مقام نشد. در ۷ نوامبر ۱۹۱۷ بلشویک‌ها (حزب سوسیال دموکرات کارگری) دولت موقت را کنار زدند و قدرت را در روسیه بدست گرفتند. خانواده تزار توسط دولت موقت کرنسکی به شهر توبولسک در سیبری منتقل شده بودند. پس از به قدرت رسیدن بلشویک‌ها، خانواده تزار به شهر یکاترینبورگ منتقل و در خانه یک مهندس فراری زندانی شدند. ارتش سفید که حامی رژیم گذشته و مخالف جدی بلشویک‌ها بود، در حال نزدیک شدن به شهر یکاترین‌بورگ بود و این امکان وجود داشت که خانواده تزار را آزاد کنند و دوباره ادعای حکومت کنند. بلشویک‌ها به وحشت افتادند و در نتیجه کمیته اجرایی مرکزی مسکو دستور اعدام تزار و خانواده‌اش را صادر کرد و کمیسر یکاترین‌بورگ مسئول اجرای این دستور شد. در نتیجه در بامداد ۱۷ ژوئیه ۱۹۱۸ نیکلای دوم و اعضای خانواده‌اش در زیرزمین خانه به ضرب گلوله توسط بلشویک‌ها کشته شدند و اجساد آنان در جنگل مجاور شهر سوزانده و دفن شد.



روزی که تزار مشهد را به توپ بست و این توطئه خود روسها بود.

در ان زمان همان آخرین تزار بر روسیه حکومت می کرد و در راس خاندان رومانف بود. او غرق در دنیایی از ثروت و مکنت و قدرت بود و یک دیکتاتور تمام عیار به شمار می آمد.


نوروز ۱۲۸۷ شمسی مصادف با ربیع‌الثانی ۱۳۳۰ قمری، و سال ۱۹۰۸ میلادی بود. دو ساعت مانده به غروب، صدای توپ‌های روسی، مناجات زائران حرم رضوی را شکافت؛ سربازان روسی که با ماشین‌های مسلسل‌دار به سمت صحن مقدس می‌آمدند، از چند ناحیه به سوی حرم تیراندازی کرده بودند.

به گزارش ایسنا، یکی از مهمترین حوادثی که حرم مطهر امام رضا (ع) با آن روبه‌رو شده، واقعه معروف به «توپ بستن گنبد مطهر رضوی» است. اتفاقی که اگر در کنار دیگر وقایع تاریخی حمله به این حرم مقدس قرار گیرد، شاید باید آن را در صدر فجایع رخ‌داده از نظر آسیب به این بنای مقدس و شهادت زائران آن حضرت قرار داد.

بعد از تشکیل ژاندارمری مخصوص خزانه‌داری کل ایران توسط «مورگان شوستر آمریکایی»، دولت روسیه که این اقدام را مخالفت مطامع خود در ایران می دانست، در اولتیماتومی به دولت ایران، خواستار اخراج شوستر از ایران و استخدام اتباع خارجی با اجازه‏ دُوَل روس و انگلیس شد. با رَدّ این اولتیماتوم دخالت‏‌آمیز توسط مجلس شورای ملی، قوای روسی مستقر در تبریز وارد قزوین شدند. همچنین یکی از دست‌نشاندگان دولت روس در مشهد به نام «یوسف هراتی» به تحریک روس‏‌ها، شورشی مصنوعی در مشهد به پا کرد و آن شد تا نوروز ۱۱۰ سال قبل، سربازان روسی در حالی که شیپور می‌زدند، همراه با افسران و صاحب‌منصبان با توپ جنگی وارد مشهد مقدس شدند، در ارک منزل کردند و برای تهدید دولت ایران و نیز بی‏‌احترامی به عقاید و احساسات مذهبی مردم، حرم مطهر امام رضا(ع) را به توپ بستند.

تقریباً دو ساعت به غروب بود که صدای توپ‌های روسی بلند شد و از چند ناحیه به سوی حرم تیراندازی کردند و با ماشین‌های مسلسل‌دار به سمت صحن مقدس آمدند، اوّل غروب وارد صحن شدند، زوّار و متحصنان وارد حرم مطهّر شدند و درهای حرم را بستند. یک دسته از روس‌ها با توپ‌های مسلسل به پشت بام حرم رفتند و از پنجره‌های پشت بام ضریح مقدس امام رضا(ع) را گلوله‌باران کردند و گروهی از روس‌ها با اسلحه وارد «دارالسیاده» شدند و از شبکه‌های پنجره نقره، حرم مطهر و ضریح را هدف قرار دادند.


«در ماجرای به توپ بستن حرم که به دلیل اغتشاشات مردم علیه اعلامیه روس‌ها به راه افتاده بود، سپاهیان روس بنا به درخواست کنسول وقت دولت روسیه، وارد مشهد شده و در «باغ خونی» و سایر عمارت‌های دولتی اطراف محل دژبانی مستقر شدند واز این اماکن گنبد مطهر و مسجد جامع گوهرشاد را به توپ بستند و مردم متحصن در آستان قدس رضوی را به خاک خون کشیدند.
 در اثر شلیک توپخانه، به سَردَرها و گلدسته‏ های حرم رضوی، خسارت‌های فراوانی وارد شد. هم‏چنین خزانه  حضرتی را به بانک روس منتقل کرده و اشیای قیمتی حرم را به غارت بُردند. پس از آن، مقداری از اموال را برگردانده ولی متولی حرم را با تهدید به مرگ وادار کردند تصدیق کند که تمام خزانه را تحویل گرفته است.»

اسناد مختلف تعداد کشته شدگان در این فاجعه را بیش از صد نفر عنوان می‌کنند و می‌نویسند «به مدت چهار شبانه‌روز حرم و رواق‌ها در تصرف روس‌ها بود.»




براساس ان چه در پایگاه موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی منتشر شده مرحوم محمدتقی مدرس رضوی در کتاب «سال شمار وقایع مشهد» در شرح این اتفاق، تاریخ رخداد را مربوط به سال قمری اوایل محرم ۱۳۳۰ می‌داند. 
 

در تاریخ ۷ نوامبر ۱۹۱۷ یعنی ۹ سال بعد تزار سقوط کرد و همراه با خانواده با مذلت فراوان به خانهای در یپکایف تبعید شد . در آن خانه نهایت بی احترامی به او اعضاء خانواده اش صورت گرفت. حتی گزارشات از تجاوزات جنسی به دختران و همسران او خبر می دهند تا این که در یک صبحگاه همه آنان طی نیم ساعت اعدا م شدند.

جدید ترین گزارش

به گزارش روز سه شنبه ایرنا، قتل«نیکلای آلکساندرویچ رومانوف» و خانواده اش شب 17 جولای 1918 در زیرزمین خانه ای در شهر یکاترینبورگ که هم اینک مرکز استان سوردلوفسک در منطقه اورال است، رخ داد.

**نیکلای چگونه دستگیر شد
نیکلای در هنگام دستگیری توسط انقلابیون در پتروگراد (سن پترزبورگ کنونی) داوطلبانه از سلطنت کناره گیری کرده بود اما به دستور دولت موقت بازداشت شد.
وی از روز 22 ماه مارس تا 14 ماه اوت سال 1917 در کاخ الکساندروف درسن پترزبورگ نگهداری می شد و پس از این تاریخ به همراه خانواده به یکاترینبورگ انتقال یافت.
تزار سرنگون شده روس قصد داشت به انگلیس سفر کند و برای این منظور از پادشاه انگلیس که از بستگانش بود درخواست اجازه برای سفر کرد اما درخواست وی هرگز پذیرفته نشد.
پس از آن، با تصمیم دولت موقت، نیکلای و اعضای خانواده اش برای گذراندن دوران تبعید به اورال منتقل شدند.

**تدارکات قتل نیکلای رومانوف و خانواده اش
براساس اطلاعات انتشار یافته، «نیکلای رومانف» آخرین تزار از خاندان رومانف ها با 300 سال سابقه حکومت در روسیه، پس از سرنگونی توسط بلشویک ها در انقلاب کمونیستی به رهبری «ولادیمیر ایلیچ لنین» در اکتبر 1917، در سال 1918همراه همسر، چهار دختر و یک پسرش پس از تحمل یک دوره زندان و زندگی اردوگاهی با اعمال شاقه و در سن 50 سالگی به دستور لنین در شهر یکاترینبورگ تیرباران شدند.
این قتل سر زده رخ داد و نیکلای انتظار نداشت که بلشویک ها وی و خانواده اش را تیرباران کنند و به همین خاطر در شرایط عادی به زندگی روزمره ازجمله شکستن هیزم و پیاده روی صبحگاهی و سایر امور عادی زندگی ادامه می داد.
تزار سرنگون شده روس از اخبار روزمره کشور اطلاع نداشت و به همین دلیل نمی دانست که نیروهای ضد انقلاب اکتبری و به اصطلاح سلطنت طلبان که با بلشویک ها می جنگیدند به پیروزی هایی در مقابل نیروهای مقابل دست یافتند.
بلشویک ها که از دستیابی نیروهای ضدانقلاب که بخش هایی از اورال و سیبری را در اختیار داشتند به منطقه یکاترینبورگ و آزادی تزار و خانواده اش نگران بودند دستور قتل رومانوف ها را دادند.
هنوز معلوم نیست این دستور از سن پترزبورگ صادر شده یا فرماندهی بلشویک های یکاترینبورگ آن را بدون هماهنگی با مرکز صادر کرد.
براساس اطلاعات خبرگزاری ریانووستی، یکی از جلادان خانواده تزار در حالی که کت چرمی مشکی (ویژه انقلابیون) بر تن داشت وارد خانه محل نگهداری تزار و خانواده اش شد و فریاد زد «نیکلای آلکساندرویچ تلاش های همفکران شما برای نجات تان موفق نبود و در این شرایط دشوار برای جمهوری شوروی ماموریت پایان دادن به عمر خاندان رومانوف به ما محول شده است.»
نیکلای دوم هم زمانی که این را از زبان انقلابی کمونیست شنید فریاد زد خدای من این چه حادثه ای است که رخ می دهد.
پس از آن مامور نیروهای انقلابی رولور خود را در آورد و تزار سرنگون شده و خانواده اش را به گلوله بست.
با وجود گذشت یکصد سال از آن روز، هنوز زوایای قتل خاندان تزار در تاریکی مانده و اطلاعات دقیقی درباره بقایای اجساد آنها وجود ندارد.

**بررسی قتل نیکلای و خانواده اش پس از فروپاشی شوروی
سال ها بررسی اسناد و گزارش های بایگانی شده دوران حاکمیت کمونیستی و همچنین تحقیقات علمی و پزشکی قانونی درباره تعلق اجساد یافت شده در سن پترزبورگ منسوب به خانواده نیکلای دوم نتیجه قطعی نداشته است.
قتل تزار سرنگون شده و خانواده اش در خانه شخصی به نام مهندس «ایپاتف» رخ داد و تیراندازی دو دقیقه ادامه داشت و آلکسی ولیعهد که در هنگام تیراندازی در خواب بود بر اثر اصابت گلوله بیدار شد و مهاجمان انقلابی وی و خواهرانش تاتیانا و آناستازیا و خدمتکار خانواده به نام آنا دمیدووا به دستور پیوتر یرماکوف سردسته انقلابیون و با ضربات سرنیزه آلکساندر استرکوتین کشته شدند.
براساس اطلاعات تاریخی، گروه افراد مسلح پس ازقتل اعضای خانواده رومانوف، اجساد آنها را به منطقه ای در محل قتل در پتو حمل کرده و اجساد را پس از قرار دادن در گودال بزرگی، اسید پاشیدند.
البته روایت تاریخی دیگری می گوید که جسد نیکلای و خانواده اش را سوزاندند.
بلشویک ها هراس داشتند که نیروهای ضدانقلاب پس از تصرف یکاترینبورگ، قبر نیکلای را یافته و از جسد وی برای برانگیختن روستاییان اورال علیه حکومت کمونیستی استفاده کنند.
روشن شدن سرنوشت نیکلای دوم و خانواده اش پس از فروپاشی شوروی سابق به یکی از موضوع های مورد توجه افکار عمومی و مورخان در روسیه تبدیل شده است.
....

 امیر تهرانی

ح.ف