لاریجان محل تولد فریدون شاه باستانی ایر ان است
لاریجان یکی از بخش‌های شهرستان آمل است که در استان مازندران  قرار دارد.در حقیقت لاریجان جنوبی‌ترین ناحیه استان مازندران به شمار می آید که در دامنه‌های شمالی رشته کوه البرز قرار گرفته‌است. از امتیازات لاریجان این است که کوه دماوند نیز در این منطقه قرار داشته و راه‌های صعود به آن در لاریجان جای دارد.لاریجان یکی از شهرها و منطقه‌های تاریخی و باستانی ایران است که تجربه های تاریخی فراوان داشته است.


اردشیر برزگر نویسنده تاریخ تبرستان پس از اسلام در بخش یکم جلد دوم از این کتاب از تاریخنگاران تبرستانی نقل می کند که لارجان(لاریجان) از کهنترین مناطق مازندران است و فریدون شاه باستانی ایر ان در ده ورکه در لاریجان بدنیا آمد، که در آنجا مصلی و مسجد است.
وی از قول مشیر الدوله پیر نیا در تاریخ ای ان و باستان، لار و لارجان را نهمین استان از تقسیمات کشوری دوره انوشیروان دانسته که به سنجان و یا شنجان معروف بوده است.
علاوه بر جادبه های طبیعی ف اوان، لا یجان یکی از مناطق اسطورهٔ ایران نیز می‌باشد. لاریجان علیرغم اینکه در استان مازندران است اما آب و هوایی چهار فصل دارد و برای ییلاق بسیار مطلوب است

لاریجان دارای دو شهر رِینه، گزنک به مرکزیت گزنک است که دارای ۷۳ روستا و آبادی است و از دو دهستان بالا لاریجان و پائین لاریجان تشکیل شده‌است.

دهستان بالای لاریجان شامل مناطق زیر است:
وانا، گزنک، کنارانجام، بایجان، آبگرم، گرنا، نوا، گیلاس، نیاک، آ ب اسک، ایرا، امیری، پلور، زیار  و لاسم و کتل امامزاده هاشم.

دهستان پائین لاریجان نیز شامل مناطق زیر می باشد:
 پنجاب دلارستاق و نمارستاق که مشتمل بر هفده روستا می‌باشد که به هفده بلوک معرف است و به دو قسمت شمالی وجنوبی تقسیم گردیده‌است. قسمت شمالی شامل روستاهای: سوا، امره‌، اتاق سرا، شیخ‌محله، پلریه، کلری، کفا، نمار و دیوران منطقهٔ خوش‌منظرهٔ دریوک و قسمت جنوبی نمارستاق شامل: نسل، دره‌کنار، نیزه (علی‌آباد)، حسن‌آباد، امامزاده عبدالمناف، کردچالک و روستای خوش‌منظرهٔ فیس (ارتفاع از سطح دریا ۲۳۵۰ متر است).

همان طور که می بینیم مشخص نمودن ده ورکه محل تولد فریدونشاه در لاریجان نیاز به نقشه قدیمی دارد.

از مناطق قدیمی شناخته شده لا یجان می توان به مناطق و مکانهای زیر اشاره نمود:
قله دماوند ،رودخانه هراز، قبر ضحاک،نقره سر، غار اب اسک، استله سر،کاعون، پاشوره، قله دوبرار لاسم، امامزاده هاشم،کوه کرنا،رود پنجاب، استراباکو، دشت سنگسسری هاآبشار شاهان‌دشت آبشار امیری آبشار آب مراد دشت و آبشار دریوک دریاچه ساهون‌.

محل ظهور و حکومت فریدون

فردوسی بزرگ در ار تباط با پایتخت حکومتی ف یدون شاه باستانی ای ان درشاهنامه می گوید:

از آمل گذر سوی تمیشه کرد

نشست اندر آن نامور بیشه کرد


کجا کز جهان گوش خوانی همی

جز این نیز نامش ندانی هم

پس جریان به این صورت بوده که فریدون ابتدا در آمل بسر می برده و سپس تختگاه حکومتی خو د را در تمیشه بر پای کرده است.

تَمیشَه یا تمیشه بانصران
 این شهر در منابع عربی به آن طمیس و طمیسه نیز گفته‌ شده و یکی از شهرهای باستانی و تاریخی مهم در خطه طبرستان بوده که امروزه خرابه‌های تاریخی بجا مانده از آن در نزدیکی روستای سرکلاته خراب‌شهر از توابع شهرستان کردکوی واقع می‌باشد. تمیشه در عصر ساسانیان نیز شهری آباد بوده است.

در اسطوره‌های ایرانی، تمیشه اقامتگاه فریدون پادشاه آریائیان خوانده شده‌است. ضمنا در منابع آمده‌است که خسرو انوشیروان ساسانی به آن شهر رفته و مدتی را در آنجا گذرانده و دستور وسعت شهر و ساخت بارو و دیوار دفاعی تمیشه را به جهت جلوگیری از یورش‌های تُرکان و قبایل شرقی داده‌است.

تمیشه رقی‌ترین شهر طبرستان و در مرز طبرستان و گرگان بوده‌است. ابن رسته تمیشه را نخستین شهر طبرستان از مشرق معرفی کرده و خسرو انوشیروان ساسانی را بنا کننده شهر خوانده و از دیوار تمیشه که میان طبرستان و گرگان کشیده شده و مسجد جامع و جمعیت فراوان شهر یاد کرده‌است.

پژوهشگران بر این باورند که به دلیل وجود رشته کوه‌های البرز ورود نیروهای مهاجم به خطه طبرستان و گیلان تقریبان میسر نبوده است و لذا تنها راه دسترسی و مدخل ورود تازیان و دیگر نیروهای مهاجم تنها از طریق راهی بود که از سرزمین قومس  به جرجان (گرگان) می‌رسیده که امروزه به گردنه «خوش ییلاق» مشهور است.

تمیشه و بوته تمشک

واژه تمیشه برگرفته از نام دانه و بوته تمشک است. لغتنامه دهخدا ذیل واژه «تمیش» آورده‌است که در شماری از نواحی شمالی ایران چون آمل و تالش و گرگان رود به تمشک، «تمیش» یا «تمیش بور» گفته می‌شود. در دائره المعارف فارسی نیز تمیش به معنای بوته آمده‌است. در گویش طبری منطقه، واژه «تمشکلو» به معنای تمشک است که گیاهی پیچکی و خاردار است و بدان «لَم» (Lam) نیز گفته می‌شود و هنوز مناطقی با نام «تمِشه» و «تمِشی» و «تمیشی» در پیرامون منطقه تمیشه مورد نظر وجود دارد که این نامگذاری‌ها احتمالاً به دلیل وفور بوته زارهای تمشک در آن حوالی است.


این شهر که در نزدیکی گرگان بوده، با ساری شانزده فرسنگ فاصله داشت. تمیشه (طمیشه – طمیش) شهری بود در جوار غربی خندقی که به امر اسپهبد فرخان برای بازداشتن تُرکان از هجوم به قلمرو او حفر شده بود.
 ابن فقیه در ذکر تمیشه و دربند آن در البلدان نوشته‌است «نخستین شهر طبرستان از سوی گرگان طمیش است و آن در مرز گرگان افتاده‌است و دروازه ای کلان دارد که هیچ‌یک از طبرستانیان نتوانند از آن جای بیرون آیند و به گرگان شوند جز از همین دروازه زیرا دیواری از آجر و آهک از کوه تا دل دریا کشیده شده‌است آن دیوار را خسرو انوشیروان (۵۳۱ – ۵۷۸ میلادی) ساخت تا تُرک را از تاراج طبرستان بازدارد.

در طمیش خلق بسیار هستند …» و هم در بلدان آمده‌است که بلاذری گفته طبرستان را هشت خوره است. از آنها خوره ساری و آمل و … ارم خواست بالا و ارم خواست پائین و مهروان و اصفهبدان و نامیه و طمیش و … میان نامیه و ساریه و طمیش بیست فرسنگ است.
به گفته ابن اسفندیار تمیشه در دوران اسپهبدان دابویی طبرستان، نشستگاه ولیعهد طبرستان بود و پس از مرگ اسپهبد دادمهر، فرزندش خورشید که کودکی خردسال و ولیعهد وی بود به تمیشه رفت و عموی وی فرخان کوچک که حکومت طبرستان به وی تفویض شده بود تا رسیدن خورشیده به سن بلوغ در قصر اصفهبدان در ساری بر طبرستان شهریاری کرد.

نام این شهر در منابع سده‌های اولیهٔ اسلامی به شکل‌های طَمیس، طَمیسه، طمیش، طَمیشه، طمیسه و تمیشه آمده؛ و گاهی به شکل تمیشه هم در منابع قدیمی فارسی مورد استفاده قرار گرفته. در شاهنامه گفته شده که شهر تمیشه دومین پایتخت فریدون، پس از آمل، بوده‌است. در دورهٔ ساسانیان، انوشیروان در مشرق تمیشه دیوار آجری مار سرخ را ساخت تا از حملهٔ قبایل ترک به تبرستان جلوگیری کند.

در اسطوره‌ها و شاهنامه

بنای تمیشه را به فریدون پیشدادی نسبت داده‌اند. فردوسی تمیشه را تختگاه دوم فریدون پیشدادی خوانده‌است. ابن اسفندیار به نقل از شاهنامه آورده‌است: «فریدون پس از پیروزی بر ضحاک تمیشه را پایتخت کرد». 

ظهیرالدین مرعشی آورده‌است: «چون آفریدون پیر شد، مقام خود در تمیشه بساخت و این تمیشه … اکنون خرابه است و تمیشه کوتی می‌خوانند و هنوز اطلال و دمن آن در موضعی که بانصران می‌خوانند، ظاهر است.

واژه «کوت» در گویش طبری منطقه به معنی انباشته، انباشته شده و روی هم قرار گرفته می‌باشد. منظور ظهیرالدین مرعشی از «تمیشه کوتی» بنظر می‌رسد که خرابه‌های انباشته شده شهر بوده‌است.

پژوهشگران در ارتباط با نام «بانصران» (یا بانسرا یا بانوسرا) که امروزه منطقه ای مشتمل بر زمین‌های مسطح و کشاورزی است، معتقدند که این واژه شکل محلی واژه «بانوسرای» است که احتمالاً باید نام یکی از کاخ‌هایی باشد که اسپهبد خورشید برای یکی از زنان خود ساخته بود.

.ابن اسفندیار آورده‌است: «گرشاسف ایرانی در حمله ای به سرزمین‌های شرقی، فغفور چین (پادشاه چین) را با هشتاد پادشاه دیگر توسط نریمان به تمیشه نزد فریدون فرستاده بود
در مجمل التواریخ و القصص نیز دربارهٔ پایتخت فریدون آمده‌است: «پس به گرگان ببود، اول به زمین بابل بنشست، پس دارالملک به تمیشه بساخت و طبرستان».
 

امیر تهرانی

ح.ف

منابع: شاهنامه، ویکپدیا، ایران پیش  از اسلام