رازهای کتابخانه من(۲۰۰): ایرانشناسی: از مجموعه مقالات مجله هنر و مردم (۱): ایلام مهد اولیه تمدن(۱)

ایلام ـ مهد اوّلیّه تمدّن  .... آقای دکتر نگهبان و عده‌ای از همکارانشان در هفت‌تپه مشغول کاوش می باشند و اطمینان کامل حاصل است که نتایج بسیار مفیدی از کاوشهایشان به‌دست خواهند آورد. ما پیدایش‌های فوق‌العاده جالب مارلیک را هنوز به خاطر داریم و همکار جوان ما قطعاً در جنوب ایران نیز مانند شمال آن موفق به کشفیات جالبی خواهد شد. هیئت باستان‌شناسی فرانسوی نیز در مسجد سلیمان موفق به کشفیات مهمی شده است و خبرهای خوبی هر روز در روزنامه ها از نتایج کارهایشان به مردم پایتخت می‌رسد. پروفسور گیرشمن رئیس هیئت مزبور عقیده دارد که محل کنونی مسجد سلیمان قدیم‌ترین پایتخت پادشاهی هخامنشی بوده‌است.  ما همه می‌دانیم که پیش از کوروش سوم (کورش بزرگ) شش پادشاه از خاندان هخامنشی در ایلام حکومت کرده‌اند. اگر این مطلب را بپذیریم که مسجد سلیمان پایتخت لااقل شش پادشاه  از خاندان هخامنشی بوده بدون شک فرضیه‌ای که بنابر آن پارس‌ها پیش از آمدن به ناحیة فارس کنونی در جنوب غربی دریای ارومیه مسکن داشته‌اند به‌کلی باطل می‌شود. در واقع در کتیبه‌های قرن نهم و هشتم پیش از میلاد مربوط به سالنامه‌های سلاطین آشوری صحبت از «پارسوآ»هایی است که در کنار دریاچة ارومیه مسکن دارند و وجود این کلمه در نوشته‌های آشوری سبب شده است که تصور کرده‌اند «پارسیان» در حدود قرن نهم و هشتم پیش از میلاد در آن ناحیه می‌زیسته‌اند. عملاً بسیار بعید به‌نظر می‌رسد که مردمی که در ناحیة حاصلخیزی مانند اطراف دریاچة رضاییه خانه و زندگی دارند و مشغول زراعت‌اند یک باره در قرن هفتم از آن نقطه به جنوب ایران کوچ کرده باشند بدون این که اثری از کوچ کردن آنان در میان راه بین دریاچة رضاییه و ایلام باقی مانده‌ باشد. آقای «دیاکونو» دانشمند زبان‌شناس شوروی این مطلب را در کتابی که به نام «مادها» چاپ کرده و اخیراً [2] به ‌وسیله آقای کریم کشاورز به زبان فارسی ترجمه شده روشن نموده‌است.

	به عقیدة وی «پارسوآ» در زبان فارسی قدیم به معنای کنار بوده‌است و به همین سبب اقوامی که در کنار کشور آشور یعنی در جنوب غربی دریاچة ارومیه مسکن داشته‌اند «پارسوآ» نامیده شده‌اند همان‌‌طور که اقوام واقع درکنار فلات ایران را « پرتوآ » ( پارت‌ها) نامیده‌اند ، و ظاهرآً کلمة « پهلو » نیز از همین واژه مشتق است. به‌هر حال با قبول این مطلب که لااقل شش پادشاه از خاندان هخامنشی پیش از کوروش بزرگ در ایلام حکومت کرده‌باشند و مرکز حکومت آنان محل کنونی مسجد سلیمان بوده‌باشد اطلاعات ما  راجع به منشاء و مبداء تشکیل شاهنشاهی هخامنشی گسترش می‌یابد. آقای « پیرآمیت» 1 در سال جاری کتاب بسیار ذیقیمتی از چاپ بیرون داده که تمام آن راجع به تحقیقات وی در بارI تاریخ « ایلام » است و ما در این جا چند نمونه از عکسهای زیبایی را که او در کتابش چاپ کرده ارائه می‌دهیم.
		1

		شوش همواره پایتخت ایلام بوده و قدیم‌‌ترین اثر زیبایی که ما امروز می‌توانیم از ایام کهن در خاورمیانه ارائه بدهیم همین ظرف گلی زیبایی است که در موزة ایران باستان محفوظ است و به وسیلة هیئت باستان‌شناسی فرانسوی از زیر خاک شوش بیرون آمده‌است ( شکل 1). نقوش خارجی این ظرف ، حیوان شاخ‌داری را به سبک « امروزی» نشان می‌دهد و در بالای آن حیوان نقش سگ‌های شکاری و لک‌لک‌ها برای زینت ظرف آبخوری مجسم گردیده‌اند. این ظرف از 5600 سال پیش است. اولین مردم باسواد آسیا خطی که بعدها به صورت خط میخی درآمد نیز در ابتدا در همین محل اختراع شد و بنابراین ما می‌توانیم بگوییم که مردم شوش اولین مردم باسواد آسیا بوده‌اند. این مردم از ابتدا عقیده به وجود خدایانی داشتند و عکس شمارة 2 یکی از ایلامی‌های پنج‌هزار سال پیش را در حال نیایش در برابر خدایش نشان می‌دهد. این عکس نیز مانند بقیة عکسهای این مقاله از کتاب پروفسور آمیت گرفته شده‌است.
	2

					58-4-2
9	8	7	6	5	4	3

عکس شماره 3 یکی از بانوان ایلامی را در حال نیایش ارائه می‌دهد که به وسیله مرحوم دمکنم دانشمند فرانسوی در شوش کشف گردیده‌است. عکس شماره 4 اثر چرخهای یکی از گردونه‌های آن زمانه است که امروز در موزة ایران باستان بازساز شده‌است. وجود چنین چرخهایی در 4500 سال پیش در شوش حاکی از این است که مردم آن ناحیه در آن زمان به مقام بلندی از مدنیت رسیده‌بودند و مسافرتهای خود را به وسیلة گردونه‌ها انجام می‌داده‌اند و در جنگهایشان نیز از گردونه‌ها مانند تانک‌های امروزی استفاده می‌نموده‌اند. عکس شماره5 اسبی را که برای این گردونه‌ها از آن استفاده می‌شد نشان می‌دهد و مطالعة این حیوان برای دانشمندان جانور‌شناس ما باید بسیار جالب باشد. عکس شماره 6 یکی از بت‌هایی است که نمایندة ربه النوع آبادانی است و در گور کودکی در سال 1934 پیدا شده‌است. این مجسمة گلی کوچک بدون شک برای هنرمندان سبک جدید ما باید بسیار قابل توجه باشد. عکس شماره 7 ظرف پایه‌داری است که ما را به یاد نقوش برجستة تخت جمشید و ظروف زرین دوران هخامنشی می‌اندازد و از چهار هزار سال پیش است.

بابل و آشور بارها به ایران حمله کردند کشور ایلام از ابتدا مورد حسادت و تجاوز همسایگان قرار گرفت و بارها سربازان آشور و بابل بر آن هجوم آوردند  و آثار تمدن را در آن کشور از بین بردند و مانع پیشرفت و ترقی ایلامی‌ها گردیدند.  با این حال ایلام به زندگی خود ادامه داد و هر بار پس از مراجعت مهاجمان مجدداً زندگی را از سر گرفت. ایلامی‌ها خدایان خود را ( عکس شمارة 8) مانند سالخورده‌ای که مهربانی و عطوفت از قیافه‌اش پیداست و ریش بلندی دارد و جامة شرابه‌داری بر تن کرده نشان داده‌اند. پرفسور گیرشمن چهار سال پیش خانة یکی از اعیان شوش را که 3500 سال پیش در آن محل ساخته شده‌بود از زیر خاک بیرون آورد ( عکس شمارة 9) و مطالعة این عکس به ما نشان می‌دهد که آقای « سوکالماهو » که یکی از شاغلین حکومت آن زمان بوده زندگی آبرومندی داشته‌است. عکس شماره 10 معبد بزرگ چغازنبیل را که « دور اونتاش»  نامیده می‌شد و به‌وسیلة « اونتاش گال» در هزارة دوم پیش از میلاد ساخته‌شده نشان می‌دهد. ازمقاله دکتر عیسی بهنام در مجله هنر و مردم امیر تهرانی ح.ف