ایران و جهان در زمان قاجار

سیاست همسایگان چه بود؟ 

باید دید چه سیاست‌هائی در بین همسایگان ما بوده که بدون سر و صدا راضی شدند روسها این اندازه‌ها در آسیا جلو بیفتند.

پس از بر طرف شدن خطر ناپلئون، دول معظم اروپا در تحت عنوان اتحاد مقدس با هم قراردادهائی منقعد کردند که بموجب آن امنیت اروپا را تأمین کنند.

 در ۲۶ سپتامبر ۱۸۱۵ بین روس، اطریش و پروس (آلمان) این اتحاد مقدس بسته شد که :

سیاست داخلی و خارجی خودشان را بر طبق اصول مذهب مسیح قرار بدهند'

 با رعایای خود عادلانه رقتار نموده

 بین تمام اتباع متحدین مهر و محبت برادرانه ایجاد کنند 

و سایر دول را نیز جز پادشاه عثمانی و پاپ اعظم همه را دعوت نموده که داخل این اتحاد گردند 

و دوره جدیدی در تاریخ اروپا شروع نمایند که مانع شوند ملل اروپا مانند زمان ناپلئون گرفتار مصائب و محن جنگ و ستیز باشند

 انگلیسها اساساً با این اتحاد همراه بودند، چون آنرا الکساندر اول امپراطور روس و فرانسیس پادشاه اطریش و فردریک ویلیام پادشاه پروس شخصاً امضا نمودند.

پادشاه انگلیس بموجب قوانین موضوعه مملکت انگلستان نمیتوانست بدون دخالت وزیر مسئول آنرا امضاء نماید ولی لرد کاسل را  وزیر امور خارجه انگلیس کاملا با نظر ارتجاعی این اتحاد مقدس همراه و هم عقیده بود و مدتها با صمیم قلب با متحدین اروپائی خود روابط حسنه داست.

مقارن همین اوقات قضایای چندی در سیاست‌های دول پیش آمد که ارکان اتحاد مقدس را متزلزل نمود، مقدم بر همه تحریک یونانیها بود که بر علیه سلطه دولت عثمانی قیام نمایند. 

دول اتحاد مقدس حاضر بودند با انقلابیون یونان مساعدت نمایند اما دولت اطریش حاضر نبود با فکر آن‌ها موافقت کند همین یک پیش آمد سبب شد که اختلاف بین دولت اطریش و سایرین فراهم گردد.

دولت اطریش جداً بطرفداری دولت عثمانی قیام نمود و بآن حق داد که آتش فتنه انقلاب یونان را خاموش کند، دولتین روس و انگلیس مصر بودند که حتماً باید بیونان مساعدت نمود تا استقلال سیاسی خود را بدست آورد

 در این هنگام تغییراتی در سیاست داخلی دولت انگلیس پیش آمده بود که کاسل را عوض شده مستر کانینگ جانشین او گردید

 این شخص مخالف جدی اتحاد مقدس بود و با دولت روس نیز اتحاد سری داشت و ولینگتون معروف را نیز همین شخص پس از مرگ الکساندر اول مأمور پطرز بورغ نموده بود.

در هر حال طرفداری دولت اطریش از عثمانی‌، مرگ الکساندر اول امپراطور روس و اتحاد سری روس و انگلیس‌، این سه موضوع که پیش آمد بنای متزلزل اتحاد مقدس دول اروپا را بکلی واژگون نمود. 

در این تاریخ روس‌، انگلیس و فرانسه هر سه بر علیه دولت عثمانی و بر له یونان متحد شدند.

 کشتی‌های جنگی آن‌ها داخل آبهای دولت عثمانی شده جنگ دریائی بین آنها در گرفت. 

در نتیجه تمام کشتی‌های دولت عثمانی غرق شدند، جنگ رسمی شد، نماینده مختار دول ثلاث پای تحت عثمانی را ترک کردند. 

در این بین نیز استقلال سیاسی یونان در تحت حمایت دول ثلاث اعلان گردید.

معاهده سری دولت انگلیس با دولت روس در سر قضایای شرق مخصوصاً راجع به ایران و عثمانی در اوایل سال ۱۲۴۱ هجری (۱۸۲۶ میلادی) دولت روس را مختار نمود که هر اقدامی میخواهند در ممالک شرقی بکنند آزاد باشند، نتیجه آن اول حمله روسها بدولت ایران بود که قریب دو سال طول کشید و منجر شد بعقد معاهدهٔ ترکمان چای. هنوز مرکب امضای معاهدهٔ ترکمان چای خشک نشده بود که در اپریل ۱۲۴۳ هجری (۱۸۲۸ میلادی) جنگ روسها با دولت عثمانی شروع گردید و یکصد و پنجاه هزار نفر قشون روس از سرحدات دولت عثمانی عبور نموده بقشون عثمانی حمله نمودند. ژنرال پاسکویچ معروف که در جنگهای قفقاز با دولت ایران شهرتی بهم زده بود قلعه معروف قارص را تصرف نمود.

اما دولت اطریش نظر بسیاست شرقی خود دست از طرفداری دولت عثمانی نکشید. مترنیخ وزیر امور خارجه اطریش که در آن عصر بفراست و هوش سرشار معروف شده بود راضی نشد روس‌ها عثمانی را بیش از اینها در تحت فشار بگذارند ولی دولت انگلیس، فرانسه و آلمان با دولت اطریش مخالفت نمودند. مخصوصاً دولت انگلیس.

در این هنگام، دوک ولینگتون رئیس‌الوزراء انگلیس بود و همین شخص بود که معاهده سری را در اپریل سال ۱۸۲۶ با دولت روس بسته بود. در این موقع بهیچ وجه راضی نمیشد از تجاوزات روسها جلوگیری شود.^[۱۰]

فهم این موضوع چندان اشکالی ندارد، این خود یکی از اصول مسلمه سیاست جهانگیری است که دولت ذی‌علاقه قبلا وسایلی فراهم آورد که دشمنان آنها بدست دیگران ذلیل و ناتوان گردند و در آن حال ضعف و ناتوانی بسهولت بتوانند بر آن دشمن ذلیل غلبه کنند. دولت روس برای ضعیف نمودن ایران و عثمانی مخصوصاً برانگیخته شده بود.

تاریخ روابط ایران و انگلیس

امیر تهرانی

ح. ف