گوشه ها یی از تاریخ ایران
بررسی گوشه هایی از تاریخ ایران
گوشه ها یی از تاریخ ایران
بررسی گوشه هایی از تاریخ ایران
خشت و تاریخ ۸۰۰۰ ساله ما
نخستین خشت‌ها
"بشر نخستین پس از آگاهی از آمیختگی آب‌وخاک، برای کاربرد بهتر گل، این عنصر انعطاف‌پذیر، نخستین خشت گونه‌ها را به‌صورت توده‌ای بیضی‌شکل درآورد و آنگاه برای درگیرشدن آن با ملات گل، در سطح زیرین آن چهار فرورفتگی ایجاد کرد که نخستین نمونه‌های این‌گونه خشت‌ها در کاوش‌های تپّۀ سیلک کاشان (هزارۀ سوم پیش از میلاد) و چغامیش دیده می‌شود.
سپس خشت‌های مستطیل و مربع با دست ساخته شد و سرانجام خشت قالبی به دست آمد.تاکنون مدرک مستندی که گواهی دهد نخستین بار کدام قوم و در کدام سرزمین، خاک رس را به قالب ریخته و خشت زده، به دست نیامده، امّا بسیاری بر این باورند که نخستین بار «سومری‌ها در خاک رس، خصوصیاتی یافتند که میشد از آن به‌جای سنگ و نی استفاده کرد. آن‌ها توانستند خشت بسازند.»
از کاوش‌های باستان‌شناسی سده‌های اخیر و بررسی الواح گلی به‌دست‌آمده آشکار شده است که سومریان جزء نخستین اقوامی بودند که به ساخت خشت مبادرت کردند و برای تاریخ پیدایش آن حدس و گمان‌هایی زده‌اند، ازجمله آنکه: سومری‌ها با دیدن ترک‌های کرانه‌های رود دجله و فرات که انباشته از خاک رس بود، به این ویژگی پی بردند و به ساخت مکعب‌های گلی برای کارهای دیوار و خانه‌سازی پرداختند.
در کنار تمّدن بین‌النهرین که برخی آن را آغاز تمدّن بشری می‌دانند، نباید از نقش تمدّن‌های کنارۀ رود نیل غافل شد، زیرا آن‌ها نیز باید به ویژگی‌های این عنصر خاکی پی برده باشند.
پیشینۀ کاربرد خشت در ایران بنا به نوشتۀ شاهنامۀ فردوسی به دوران جمشید پیشدادی بازمی‌گردد. فردوسی گوید: جمشید شاه از دیوان خواست که با خاک خشت بزنند و با بهره‌وری از قواعد هندسی، این ابزار را به کار برند.
بفرمـود دیـــوانِ* ناپاک را به آب انــدر آمیختنِ خـــاک را
هرآنچ ازگـــل آمد چـو بشناختند سبک خـشت را کــالبد سـاختند
به سنگ و به گچ، دیـو دیوار کرد نخست از بـرش، هـندسی کار کرد
«شاهنامۀ فردوسی»
رومن گیرشمن (پژوهشگر آلمانی) نشانه‌هایی از خانه‌سازی خشتی در ایران را متعلّق به حدود هشت هزار سال پیش می داند. این خانه‌ها به اندازۀ 5×3 متر بوده و از خشت‌هایی تقریباً مستطیلی ساخته‌شده که در آفتاب خشک می شدند.
امّا، طلوع آشتیانی، کهن‌ترین نمونۀ کاربرد خشت را بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی مربوط به شهرهای «اریحا» و «بین‌النهرین» می‌داند که سابقۀ آن‌ها به بیش از 8000 سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد، امّا اگر ادّعای باستان‌شناسان چغامیش درست باشد، باید گفت که کهن‌ترین آن تاکنون در آنجا کشف شده است.
به نقل از مقاله آقای حسین مسرت در مورد خشت
امیر تهرانی
